Tị yên hồ

Hôm vừa rồi về nhà, PeterPan lấy mấy chiếc lọ thủy tinh nhỏ mua ở Dương Sóc ra ngắm kỹ, thấy thú vị vô cùng. Lại lọ mọ tìm kiếm thông tin về loại hình nghệ thuật độc đáo này của các bạn Tàu, mới biết là có nhiều điều hay ho (cảm ơn Littlefoot đã góp 1 tay trong vụ này nha :-)).

Tị yên hồ (bi yan hu) có nghĩa là chiếc lọ nhỏ đựng bột thuốc lá. “Sự tích” của tị yên hồ thì là thế này:

Những chiếc lọ đựng bột thuốc lá được người Trung Quốc sử dụng từ đời nhà Thanh. Ở triều đại phong kiến cuối cùng của Trung Quốc, việc hút thuốc lá là bất hợp pháp nhưng việc sử dụng bột thuốc lá lại được cho phép vì các bạn Tàu quan niệm bột thuốc lá là một phương thuốc để chữa những bệnh thông thường như cảm mạo, đau đầu hay rối loạn tiêu hóa. Ngày đó, bột thuốc lá thường được đựng trong những chiếc lọ thủy tinh nhỏ giống như những loại thuốc khác. Cùng thời đó, người Châu Âu cũng sử dụng và lưu trữ bột thuốc lá theo cách tương tự.

Những chiếc tị yên hồ được trưng bày tại Bảo tàng Anh quốc tại London. Những chiếc tị yên hồ này được làm từ nhiều chất liệu khác nhau (gốm sứ, thủy tinh, gỗ…) và cũng có những hình thức trang trí rất đa dạng. Ảnh: Wikipedia.

Từ giữa cho tới cuối thế kỷ 16, thuốc lá đã xuất hiện tại thành Bắc Kinh. Trước thời nhà Thanh, người ta dùng những ống dài để hút thuốc lá. Sau này, việc sử dụng bột thuốc lá và tị yên hồ dần lan rộng ở tầng lớp thượng lưu và vào cuối thế kỷ 17 thì nó trở thành một phần của những nghi lễ xã hội. Vai trò của bột thuốc lá và tị yên hồ không hề thay đổi trong gần như suốt thế kỷ 18. Và như một tất yếu, việc sử dụng bột thuốc là và tị yên hồ đã đi vào đời sống thường ngày của mọi giai tầng trong xã hội Trung Quốc thời đó chứ không chỉ còn bó hẹp trong tầng lớp thượng lưu. Để mở đầu câu chuyện với bạn bè hay người thân, người ta sẽ dùng một nhúm bột thuốc lá như một cách phổ biến nhất. Trong dòng chảy của thời cuộc, tị yên hồ cũng nhanh chóng trở thành một thứ đồ trang sức để thể hiện đẳng cấp. Những người sành điệu nhất là những người sở hữu được những chiếc tị yên hồ quý hiếm và đẹp nhất. Bởi vậy, việc sản xuất tị yên hồ đã đạt được đỉnh cao trong thế kỷ 18.

Từ một vật được dùng để đựng bột thuốc lá, những chiếc tị yên hồ đã trở thành nơi gửi gắm những tác phẩm nghệ thuật độc đáo dưới những bàn tay tài hoa. Không chỉ là sử dụng những chất liệu quý trong quá trình sản xuất hay khắc những hoa văn tinh xảo ở mặt ngoài, người Trung Quốc còn tìm tới một cách thể hiện khác: vẽ những bức tranh ở mặt trong của những chiếc tị yên hồ bằng thủy tinh. Những người thợ khéo léo sẽ dùng một cây bút được thiết kế đặc biệt để vẽ lên mặt trong của tị yên hồ và tất nhiên, họ phải vẽ… ngược.

Một chiếc tị yên hồ với tranh vẽ ở mặt trong. Ảnh: Wikipedia.

Những thăng trầm của nhà Thanh gắn liền với sự suy giảm của việc sản xuất tị yên hồ. Thậm chí, những chiếc tị yên hồ gần như đã vắng bóng trong một thời gian dài. Ngày nay, nghệ thuật vẽ tranh tị yên hồ đã được khôi phục và phần lớn để phục vụ nhu cầu của lượng khách du lịch khổng lồ đổ tới Trung Quốc hàng năm.

(Thông tin được dịch và tham khảo từ Wikipedia)

Người thợ vẽ tranh tị yên hồ trên phố Tây.

Cẩn thận và tỉ mỉ từng nét bút.

Các bức tranh và nét chữ luôn được viết ngược để có thể nhìn bình thường từ phía ngoài.

Hầu hết những chiếc tị yên hồ ở Dương Sóc đều đã có tranh vẽ sẵn, du khách chỉ cần yêu cầu viết thêm chữ theo ý muốn.

Một cửa hàng bán tranh vẽ tị yên hồ.